Pani Barbara Jędrzejek wraz z mężem Krzysztofem stworzyła wyjątkowe miejsce na mapie Małopolski - Skansen Na Jędrzejkówce. To miejsce z duszą, skupiające pasjonatów lachowskiej kultury materialnej oraz etnografii regionu w całej jej okazałości. Obiekty i eksponaty wchodzące w skład kompleksu zabytków w Laskowej zbierane były przez lata. Dzięki temu baza wiedzy na temat regionu i tradycji lachów sądeckich utrwaliła się tutaj w sposób niezwykły.

Powstało miejsce pełne otwartości, ciepła i polskiej gościnności. Ogromna w tym zasługa Pani Basi, która jest duszą tego miejsca. Stworzyła tutaj bardzo rodzinną atmosferę - nie tylko swoją dbałością o skansen, wspaniałymi kulinariami, ale przede wszystkim prowadzeniem bardzo ciekawych i unikalnych warsztatów z tworzenia starosłowiańskich lalek motanek, o których nieco więcej za chwilę.

Kilka słów należy opowiedzieć o samym skansenie, w którym odbywają się warsztaty. Skansen Na Jędrzejkówce to prywatne muzeum prezentujące kolekcję dziewiętnastowiecznych obiektów charakterystycznych dla regionu Beskidu Wyspowego. Poza zabytkowymi budynkami reprezentującymi starą zabudowę z okolic Laskowej, funkcjonuje tutaj również Zagroda Pod Brzeziną - karczma idealna do prowadzenia rozmaitych warsztatów i spotkań. Wyjątkowo bogata oferta tego miejsca obejmuje nie tylko samo zwiedzanie skansenu, ale również poczęstunki, lekcje tkania, spotkania ze zwierzętami oraz wszelkiego rodzaju warsztaty skierowane zarówno do dzieci i młodzieży, jak i dorosłych. Skansen wraz z rozbudowaną ofertą turystyczną działa w pełni od 2019 roku, a od 2020 roku stał się również siedzibą Szlaku Rzemiosła Tradycyjnego. Od 2020 roku Skansen należy do Ogólnopolskiej Sieci Zagród Edukacyjnych.

Pani Barbara swoimi warsztatami z tworzenia motanek fantastycznie uzupełnia ofertę edukacyjną skansenu. Tworzenie motanek to tradycja w Polsce niestety już zanikająca, żywa jeszcze poza wschodnimi granicami naszego kraju. Trzeba bowiem zaznaczyć, że lalki motanki nie są zwyczajnymi tworami. Takie lalki mają za zadanie chronić osobę obdarowaną, przynosić jej pomyślność i pomóc w realizacji planów życiowych. W tradycji słowiańskiej tworzone były własnoręcznie przez kobiety, które dzięki swojej pozytywnej energii nadawały lalkom niezwykłą moc. Pełniły zatem funkcję swoistych amuletów. Wykonywane były zawsze z miłością i pozytywnym nastawieniem - wierzono bowiem, że ta energia zostaje w lalce i towarzyszy potem osobie obdarowanej. Motanki tworzone są ze skrawków naturalnych materiałów, używanych już wcześniej przez twórcę lalki - w ten sposób materiały otrzymywały niejako drugie życie. Wypełnienie lalki stanowią również twory natury - zboża, siano, ryż, groch, zioła. Tym, co jest charakterystyczne dla lalek motanek to brak twarzy - w ten sposób energia “nie uciekała” do niechcianej osoby, a zatrzymywano ją tylko dla osoby obdarowanej.

Internet był ogromnym źródłem inspiracji dla pani Barbary. Pasja zaczęła się od Ziarnuszek.

Potem okazało się, że poza Ziarnuszkami rodzajów motanek jest cała masa i warto tą wiedzę zgłębić. Szukanie źródeł było dość żmudne, ponieważ informacji na temat motanek nie ma wiele. Całą bazę wiedzy Pani Barbara zbiera w swoim prywatnym archiwum - i nie tyczy się to tylko motanek, ale również zielarstwa. Lalki dzielą się na obrzędowe oraz lalki do zabawy.  Lalki obrzędowe to np. Ziarnuszki i Bogacze, Lichomanki (jesienne), Zielarki, Kapustnice, Ośmiorączki lub Dziesięciorączki. Inne rodzaje motanek to np. Pomocnica, Spirydon, Pielusznica, Podróżniczka (która miała przypominać wędrowcowi o rodzinie), Karmicielka, lalki weselne czy lalki rodowe. 

Ziarnuszki i Bogacze (męska wersja lalki) - tworzone były po żniwach, kiedy zbierano obfite plony. Miały zapewnić dobrobyt - stawiano je w widocznym miejscu domu. Gdy przednówek trwał długo, Ziarnuszki miały służyć za swoisty zapas jedzenia. Często były dość dużych rozmiarów. Gdy przednówek był zbyt długi, rozbierało się Ziarnuszkę i ziarno służyło do konsumpcji. Wypełniane były tym, czym darzyło gospodarstwo i ziemia - owsem, jęczmieniem, prosem, żytem, grochem, ryżem. Jednym słowem: całym bogactwem, które miało zapewnić przetrwanie rodziny aż do wiosny. Taka lalka miała żywot roczny - na wiosnę wybierano z niej zboże, które służyło do wysiewu. Miało to wymiar symboliczny - podobnie jak później chrześcijański zwyczaj święcenia zboża, które rozsiewa się potem jako pierwsze. Na przykładzie motanek widoczny jest zatem przykład inspirowania się przez chrześcijan pogańskimi zwyczajami. Warto zaznaczyć, że motanki odzwierciedlają w dużym stopniu nie tylko kulturę materialną, ale również duchową.

Dziesięciorączka - wykonywana zazwyczaj ze słomy, ma funkcję pomagania gospodyni domowej w jej pracach codziennych. Każda para rąk u Dziesięciorączki jest innego koloru - symbolizuje wielość zadań przypisanych kobiecie, która by wykonać wszystkie prace domowe musi mieć więcej niż jedną parę rąk. Taką Dziesięciorączkę robiły zimą panny na wydaniu, lalka miała pomóc pannie niewprawionej w obowiązkach domowych.

Lichomanki to lalki jesienne, służyły zatrzymaniu choroby poza progiem domu.  Tradycyjnie wieszano 12 lichomanek razem na łańcuszku w izbie, w czasie zimy “zbierały chorobę” i przykuwały uwagę złych energii tak, aby choroba nie przeniosła się na mieszkańców. 

Spirydon - lalka w wersji męskiej, z kierownicą. Spyrydona robiło się na zimę, jednego dnia - taka lalka miała największą moc. Wręczało się ją mężczyznom na zakręcie życiowym, ale miała także pomagać być głową domu, przynosić bogactwo, pomyślność, sukces finansowy. Przede wszystkim jednak jej funkcją było wskazanie mężczyźnie jak rozważnie swoim życiem i dokonać pozytywnych zmian.

Pięściarz - lalka pełniąca funkcję edukacyjną, z długimi rękami i pięściami (robiona z waty i gałganków). Tymi lalkami bawili się również chłopcy.

Warto wspomnieć o kilku ciekawostkach związanych z motankami:

1. Istniały lalki motanki do zabawy. Tworzy się również maleńkie motanki z włosami, które maja symbolizować siłę - siła bowiem zbiera się we włosach. 

2. Kiedy dziewczynka zostawała w domu i miała ugotować kaszę, każda rodzina miała swój garnek do gotowania. Do prawidłowego ugotowania służyła specjalnie zrobiona lalka. Dziewczynka miała nasypać kaszy “po nogi”, wody “po szyję”, a kasza “głową wyjdzie”. Na lalce zaznaczone były proporcje i służyła ona do pomocy przy gotowaniu kaszy na co dzień.

3. Dzieci bardzo często ubierały lalki - w ten sposób uczyły się rozróżniania stylu ubierania według płci. Strój panny i mężatki różnił się od siebie. Chłopiec widząc kobietę wiedział po stroju czy kobieta jest panną czy mężatką.

Pani Barbara Jędrzejak  bardzo chętnie dzieli się swoimi umiejętnościami i prowadzi warsztaty w ciekawy, angażujący sposób. Zbieraną przez lata wiedzę przekazuje z pasją, przy okazji racząc gości skansenu pysznymi poczęstunkami i lokalnymi potrawami i przetworami. W kolejnych latach planowana jest dalsza intensywna rozbudowa oferty turystycznej Skansenu Na Jędrzejkówce,  na warsztaty przeznaczono specjalny budynek oraz wiatę “pod Brzeziną”. 

Skansen Na Jędrzejkówce należy do kilku organizacji, m.in. Małopolskich Muzeów Domowych, Szlaku Architektury Drewnianej, a od 2020 roku otrzymał miano członka Ogólnopolskiej Sieci Zagród Edukacyjnych.

Galeria zdjęć

Otwarta pracownia