Pani Irena Zguda znana jest jako autorka przepięknej wycinanki lanckorońskiej – twórczości, którą śmiało można nazwać reprezentatywną dla Lanckorony.  To wyjątkowe miejsce na mapie Małopolski istnieje głęboko w sercu Pani Ireny.

Krakowianka z urodzenia, lanckoronianka od wielu lat, a przede wszystkim pedagog przekazujący swoją pasję zarówno najmłodszym, jak i dorosłym. Po ukończeniu plastyki w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Krakowie, rozpoczęła pracę jako pedagog w szkole w Lanckoronie. Pani Irena od zawsze wszelkiego rodzaju kochała pracę z papierem – już jako dziecko tworzyła dzieła z papieru. Zawsze lubiła papiernicze sklepy. Jej fascynacja wycinanką zrodziła się w 2000 roku podczas oglądania reportażu z Festiwalu Kultury Żydowskiej w TVP Kraków. Zafascynował ją mizrach – rodzaj żydowskiej wycinanki ściśle związanej z religią, będącą częścią sztuki ludowej najniższej warstwy społecznej. W telewizji ujrzała dwóch chłopców, którzy podczas festiwalu z pasją oddawali się tworzeniu wycinanki – okazało się, że jest to właśnie mizrach. Tego samego wieczoru wycięła swoje pierwsze trzy wersje mizrachów, które obecnie na pamiątkę wystawione są w niezwykle urokliwej i zadbanej stodole za domem Pani Ireny. Jest to miejsce, w którym odbywają się warsztaty oraz wiszą najważniejsze dla Pani Ireny wycinanki. 

Dom artystki przepełniony jest zarówno jej dziełami z papieru, jak i obrazami, które tworzyła na przestrzeni lat. Na ścianie powieszony jest piękny obraz przedstawiający dziadka Pani Ireny. Wycinanki widoczne są wszędzie – przyklejone są również na oknach, dzięki czemu jadąc ulicą Krakowską w Lanckoronie nie sposób pomylić domu Pani Ireny z jakimkolwiek innym. Wszystkie wzory wycinanek są wzorami autorskimi Pani Ireny.

Jak Pani Irena doskonaliła sztukę wycinania mizrachów? Długo poszukiwała albumu z odpowiednimi wzorami, aż w końcu udało jej się pozyskać album Wisny Lipszyc (znanej malarki malującej w duchu judeochrześcijańskim) wraz z wzorami mizrachów. Na obrazie Wisny Lipszyc byli właśnie chłopcy w trakcie tworzenia wycinanki, było tam też kilka innych motywów. Typowe dla mizrachu są np. symbol święta Jom Kippur – kogut, a także menora (siedmioramienny świecznik). W kolejnym roku Pani Irena udała się na specjalne warsztaty, gdzie kształciła się w wycinaniu mizrachów pod okiem Marty Gołąb, która zwróciła uwagę Pani Irenie, że w tym typie twórczości nie powinno być postaci, ponieważ w kulturze żydowskiej nie pokazuje się ludzkich twarzy.

Pani Irena zaczęła łączyć motywy żydowskie z chrześcijańskimi, doskonaląc swoją pracę i dążąc do stworzenia autorskich wzorów nawiązujących do kultury i dziedzictwa miejsca, w którym mieszka. Tak oto powstała wycinanka lanckorońska, pięknie nazwana skrótowo „lanckoronką”. Motywem przewodnim jest tutaj architektura Lanckorony (przepiękna, tradycyjna drewniana zabudowa, która przetrwała do tej pory) oraz anioły (symbol Lanckorony, raz w roku odbywa się tutaj Festiwal Aniołów). W tego typu wycinance pojawiają się również motywy lokalnej roślinności: róże, kurdybanek, przetacznik, malwa, niezapominajka, zawilec. Często pojawia się również herb Lanckorony. Tego rodzaju wycinanka jest niezwykle pracochłonna i skomplikowana, składa się z wielu motywów, wymaga ogromnej precyzji wykonania. Niegdyś Pani Irena nie robiła kopii i po sprzedaży wycinanki żałowała, że nie dysponuje już wzorem. Obecnie robi wycinanki wraz z kopiami. W domu Pani Ireny na ścianie wisi bardzo ważna dla niej wycinanka z papieżem, ma do niej ogromny sentyment i deklaruje, że nigdy nikomu jej nie sprzeda. Ma kilka innych wycinanek, z którymi nie zamierza się rozstać ze względów sentymentalnych.

Irena Zguda kupuje swoje materiały w sklepach dla plastyków. Pracuje na bardzo cienkim papierze – znalazła swój specjalny typ papieru szukając po drukarniach drukujących na „papierze biblijnym”, czyli specyficznym, bardzo podatnym i cienkim papierze stosowanym do druku Pisma Św. Co ciekawe, do wycinania używa tylko zwykłych nożyczek lub nożyka. Ważna jest wygodna rękojeść w nożyczkach. Pani Irena wspomina, że dawniej panie zajmujące się wycinanką używały nożyczek, którymi posługiwano się podczas strzyżenia owiec i baranów.

Pani Irena przekazuje swoją wiedzę i pasję młodszemu pokoleniu. Wycinanki jej uczniów zajmują wysokie miejsca we wszelkiego rodzaju konkursach. Bardzo chętnie prowadzi wszelkiego rodzaju warsztaty Uczestniczy również w festiwalu „Romantyczna Lanckorona”, gdzie prezentuje swoje malarstwo oraz wycinankę. 

Z chęcią wykonuje prace na zamówienie. Piękna i delikatna wycinanka lanckorońska może być wspaniałym pomysłem np. na prezent ślubny – trzeba tylko odpowiednio wcześniej skontaktować się z Ireną Zgudą, ponieważ jest to proces bardzo czasochłonny.

oprac. Katarzyna Pracuch, 2020
 

Galeria zdjęć